1913: Circus Desgrange

Tour-geschiedenis

Ron Couwenhoven

Wielerverslaggever De Telegraaf 1970-1986

Zeven minuten was het verschil tussen Odiel Defraye en Eugène Christophe aan de finish van de Tour 1912. Henri Desgrange had zich na de Pyreneeën dood geërgerd aan het gebrek aan strijdlust bij de kampioenen. Defraye stond onaantastbaar aan kop en niemand viel hem nog aan. Daar moest verandering in komen en dus besloot Le Patron het klassement op basis van punten op te heffen en terug te keren naar tijdregistratie. Dat was de voornaamste wijziging waaraan de 51 Azen en de 81 renners in de categorie der geïsoleerden zich moesten onderwerpen toen ze op 29 juni 1913 in Parijs van start gingen.

In het peloton was heel wat veranderd. Alphonse Baugé had Alcyon verlaten en was manager geworden van Peugeot waar hij kampioenen als Marcel Buysse, Eugène Christophe en Flip Thys voor contracteerde. Alcyon deed het met een heel peloton Belgen: Rossius, Mottiat, Masselis en Defraye had voor Automoto getekend. Net als Petit-Breton die met een Sturmey Archer Comiot versnellingsapparaat aan de start verscheen. Daar zaten drie versnellingen op. Hij had er ook de Giro mee gereden en dat was best bevallen. Het reglement verbood het niet, maar Desgrange zou na de Tour wel onmiddellijk zo’n verbod opleggen. Want met zo’n apparaat werd het veel te gemakkelijk om zijn moordende parkoersen te rijden. Octave Lapize, de Tourwinnaar 1910, had voor La Francaise getekend. Hij was nog steeds buitengewoon populair in Frankrijk .

Dit werd een ronde, waarin men van de ene verbazing in de andere viel. Henri Desgrange hielp er dapper een handje bij. In Brest gaf hij Lapize een publieke schrobbering in zijn krant omdat hij was afgestapt. Hij had hem in een kil café aangetroffen: ‘Daar zat hij met zijn rug naar de koers achter een enorm stuk brood en een brok vlees. Hij at langzaam en met smaak en zei: ‘Ik blijf hier.’

‘Waarom?’ vroeg de Tourbaas verbijsterd. ‘De Tour is voor mij niet interessant,’ antwoordde Lapize. ‘Ik kan op de pistes meer verdienen. Ik ben uitsluitend in de ploeg opgenomen om geld in de kas te brengen. Als ik win wil iedereen in Parijs meedelen. Ik hou misschien 7000 francs over, maar ik moet meebetalen aan de diensten die de ploeg mij tijdens de koers verleend. In andere ploegen zijn de zaken veel beter geregeld.’

Dus ging Lapize naar huis en met hem de rest van de La Francaise-ploeg. Daar hoorden Duboc, Brocco en Crupelandt, allemaal toprenners, bij. Zij zagen het niet zitten om een maand lang voor zeven dagprijzen te strijden, terwijl ze bovendien een flinke kans hadden buiten het prijzengeld voor het klassement te eindigen.

Die derde etappe naar Brest werd gewonnen door Henri Pélissier, een recalcitrante kerel die snel de baas van het Franse peloton zou worden. Hij versloeg negen man in de sprint. Desgrange was woedend. ‘Gebrek aan strijdlust.’ noemde hij dat na een etappe van 405 kilometer en bijna veertien uur koers. Daar wist hij wel wat op. Twee dagen later vertrokken de coureurs om twaalf uur ‘s nachts vanuit Brest richting La Rochelle. Afstand: liefst 470 kilometers!

Maar er was deze dag meer. Desgrange had het gebruik van een freewheel verboden. Er moest gereden worden met een vaste pignon. Hij zou die vedettes wel even mores leren. Meer dan 200 kilometer werd er door de heuvels gereden. Nooit konden de benen even stil gehouden worden: 16 uur en 10 minuten lang duurde dat voor de snelsten – Buysse won – en veel langer voor de achterblijvers. In de afdalingen werd het een hel. Tegentrappen, omdat de benen de snelheid van de pedalen niet konden bijhouden. Een zware inspanning.

Henri Desgrange gaf in L’Auto tekst en uitleg over zijn draconsiche besluit: ‘De waarheid is dat de renners in het eerste deel van het parkoers, dat het meest geaccidenteerd is, een inspanning moesten leveren die ze niet meer gewend waren. Francois Faber, als chef-tacticus van Peugeot, liet zijn hele ploeg op het vlakke rijden om zo al diegene die als bloedzuigers achter de kop van het peloton hingen te elimineren. Hij dwong ze zo, hard te werken in plaats van zich mee te laten zuigen in het spoor van degenen die voor hen reden.’

De zuiging van het peloton speelde zo geen enkele rol. Elke renner moest inspanningen blijven doen of hij nu wilde of niet. De beentjes draaiden altijd maar door. De hele nacht en de rest van de dag.

Maar in Bayonne was alles bij het oude. Odiel Defraye, de winnaar van ’12, stond aan de leiding. Krap vijf minuten voor Eugène Christophe. De tocht naar Luchon over het klassieke parkoers van de Aubisque, Tourmalet, Aspin en Peyresourde zou alles veranderen. De rit was 326 kilometer lang en duurde bijna veertien uur voor Thys als winnaar kon worden gehuldigd.

Hier kreeg Henri Desgrange wat hij wilde: spanning en sensatie. Start om half drie ‘s nachts. Nog 59 renners aan het vertrek. In Oloron kwamen zeven man op kop door. Thys, Buysse, Christophe en Garrigou waren de bekendsten. Van Defraye geen spoor. Er was pas 131 kilometer gereden. Regen kletterde op de vermoeide ruggen. In Argelès na de afdaling van de Aubisque nog drie man voorop. Het was half twaalf ‘s ochtends: Christophe, Thys en Buysse. Op naar de Tourmalet. Christophe en Thys kwamen er als eersten door. De Fransman kon klassementsleider worden want Defraye had inmiddels opgegeven. ‘Door een blessure aan mijn dij,’ zei hij. ‘Opgelopen bij een val in de training, waarbij een remgreep een diepe wond maakte. Die is nooit goed genezen en in de rit van Brest met vast verzet is het weer erger geworden.’

Met Defraye verdween ook de hele Alcyon-ploeg uit het circus-Desgrange. Op de rustdag reden ze nog wel even een ritje naar Superbagnères, een paar huizen op achttien kilometer van Luchon maar wel 1800 meter hoog in de bergen. Om even te laten zien dat ze nog niet aan het eind van hun latijn waren, zeker. Maar de volgende dag stapten ze in de trein naar huis.

Christophe en Thys doken de diepte in naar Sainte Marie de Campan, maar even voorbij La Mongie viel Christophe. Een ramp. De voorvork van zijn fiets brak. De kopman van Peugeot nam het wrak op zijn schouders en wandelde de berg af. Veertien kilometer lang! Een paar kilometer voor Sainte Marie stond een jongetje van elf jaar op zijn helden te wachten. Hij heette Tornay. Het jochie bracht de coureur bij de plaatselijke smid. Desgrange meldde zich er ook. Samen met commissaris Henri Lecomte en Automoto-ploegbaas Deschamps. Zwijgend keken zij met madame Marie Despiau toe hoe Christophe zijn fiets repareerde en twee uur later weer opstapte richting Luchon. Monsieur Lecomte was er al die tijd gebleven om te controleren of hij geen hulp kreeg, want dat was volgens artikel 45 van het reglement streng verboden. ‘Ik heb een beetje honger, ‘ zei hij na een uurtje tegen mevrouw Despiau. ‘Vreet houtskool,’ beet Christophe hem toe.

Achtendertig jaar later stonden Christophe, het jochie van toen, madame Despiau en Lecomte weer in de smederij. Dit keer omdat er aan de muur een plaquette werd onthuld waar de legendarische daad op vermeld stond. Het was 3 juni 1951. Madame Despiau was inmiddels 87, maar wist het allemaal nog best. Een fotograaf van sportkrant L’Equipe legde het moment vast. Christophe ging nog even aan het smeden. Hij kon het nog steeds, maar hield alleen de hamer verkeerd om vast. Verder mankeerde er niets aan. Lecomte schaamde zich diep deze dag, want hij had indertijd Eugène nog drie minuten tijdstraf aangesmeerd omdat Automoto-ploegleider Deschamps een protest had ingediend. Hij had gezien dat er iemand anders dan Christophe even aan de blaasbalg trok! ‘Een kleine overtreding,’ heette dat toen, ‘Toevallige hulp en niet georganiseerd. Maar wel verboden.’

Thys werd de nieuwe man en bleef dat tot in Parijs. Christophe kwam op drie-en-een-half uur binnen. Hij zakte naar de tiende plek. Buysse werd de nieuwe concurrent van Thys, maar hij brak in de afdaling van de Esterel aan de côte d’Azur bij een val zijn stuur. Gelukkig was meestersmid Christophe in de buurt. Die repareerde het wel even voor zijn ploegmaat, maar het duurde wel een uur. Weg waren de kansen op de eindzege voor Marcel Buysse. Hij won daarna nog wel vier van de vijf etappes die hem van Parijs scheidden. Thys vond het best. Tenslotte was Marcel ook een ploegmaat van hem.

Christophe zou later nog twee keer zijn vaardigheden als smid tijdens de koers tonen, want zijn voorvorken waren fragiel. Hij brak ze nog twee keer. Toen wist iedereen het wel: Christophe was niet alleen een prima renner. Hij was ook de beste smid van het peloton.

En Thys? Die werd net als Defraye een jaar eerder door een massaal feestend België ingehaald. Iedereen was laaiend enthousiast. Iedereen? Nou, de hoofdredacteur van de zeer katholieke Het Ypersche Volk in elk geval niet. Hij had alle berichten over de Ronde van Frankrijk uit zijn krant geweerd. ‘Met zulke sport als uit eene Ronde van Frankrijk zullen wij nooit geen vrede hebben. Dat is niet meer een gezondmaking maar eene afbeuling van ‘t lichaam. Dat is geen menschenspel meer. Thys is te Brussel ontvangen als ware hij een held, een halve afgod, Zo zijn nu ongelukkiglijk de zinnen verdraaid. Vraag eens aan het volk wat het weet van groote mannen, diepe denkers, machtige schrijvers … Niets… Niets … Niets. Ze kennen maar de coureurs, maar weten ze iets van pater Verbiest of van deken de Bo? Niets!’